De Poolse psychiater en psycholoog Dabrowski (1902-1980) heeft heel veel onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de persoonlijkheid van de mens. Hij wilde een algemene theorie van menselijke ontwikkeling schrijven. Dit is zijn theorie van Positieve Desintegratie geworden. Het voert te ver om hier de hele theorie te beschrijven maar in de basis onderscheidde hij de volgende factoren die de ontwikkeling beïnvloeden.
- De aanleg van de persoon (aangeboren kenmerken, mogelijkheden en capaciteiten)
- De invloed van de sociale omgeving
- De wil om te groeien
Dabrowski ging ervan uit dat er niet alleen sprake is van groei in ontwikkeling, maar dat er ook afbraak van bestaande psychologische structuren plaatsvindt (desintegratie) waardoor weer nieuwe structuren kunnen worden gevormd.
Naast deze theorie van Positieve Desintegratie ging Dabrowski onder andere uit van een Ontwikkelingspotentieel. Dit potentieel bestaat uit de in aanleg aanwezige talenten, de wil om te groeien én 5 overexcitabilities (overprikkelbaarheden). Zijn collega en opvolger Piechowski zag deze overprikkelbaarheden als één van de kenmerken van hoogbegaafdheid. Er is bij hoogbegaafden sprake van een hogere gevoeligheid voor prikkels én een intensere beleving van deze prikkels.
De 5 overprikkelbaarheden zijn:
- Psychomotorisch: dat is de capaciteit om actief en energiek te zijn. Kenmerken zijn onder andere grote beweeglijkheid, snel praten, impulsiviteit, bezig willen zijn, gedrevenheid, competitiviteit en moeite met ontspannen.
- Zintuiglijk: het vermogen dat iemand heeft om zintuigelijk te genieten. Kenmerken zijn verfijnde en verhoogde zintuiglijke gevoeligheid die zich kan uiten in het genieten van schoonheid, kunst, literatuur, muziek, vormen, kleuren en natuur, maar ook in de behoefte aan bewonderd te worden, in de spotlights te staan en drang naar comfort en luxe. Iemand kan zeer gevoelig zijn voor sterke prikkels zoals fel licht, intense geuren, harde geluiden, ruwe kleding of kledingetiketjes.
- Intellectueel: Hiermee wordt de activiteit van de geest bedoeld. Het gaat om een intellectuele honger. Kenmerken zijn onder andere onophoudelijk vragen stellen, alles analyseren en synthetiseren, een scherp observatievermogen, onafhankelijk denken, kritisch zijn, ontwikkelen van nieuwe ideeën en concepten, sterk zijn in het leggen van verbanden, denken over het eigen denken en grote nieuwsgierigheid.
- Verbeeldend: deze overprikkelbaarheid gaat over verbeeldingskracht. Kenmerken zijn onder andere een sterk vermogen tot levendige visualisaties met vele details, inventiviteit, levendige fantasie, creativiteit en innovativiteit, groot gevoel voor humor, beelddenken maar ook snel wegdromen bij verveling, vluchten in fantasie- en droomwereld en dramatiseren.
- Emotioneel: Het verwijst naar de intensiteit van de beleving van emoties en naar sensitiviteit. Kenmerken hiervan zijn onder andere complexe en intense gevoelens en emoties, een sterk vermogen tot empathie, sterke gehechtheid aan personen, dieren of plaatsen, maar ook verlegenheid, psychosomatische klachten, bezig zijn met de dood, angsten, depressies, intens gevoel van eenzaamheid, een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en een scherp rechtvaardigheidsgevoel.
Deze overprikkelbaarheden kunnen grote invloed hebben op het functioneren van het hoogbegaafde kind. Wanneer het bijvoorbeeld hyperactief en impulsief gedrag vertoont wordt het de hele tijd gecorrigeerd en loopt het een risico op een diagnose ADHD. Ook kan de sterke gevoeligheid voor zintuiglijke prikkeling en de soms obsessieve passie voor bepaalde zaken verward worden met kenmerken van autisme of wordt de sterke emotionele beleving gezien als zwak of kinderachtig. Het gedrag beïnvloed de reacties van de omgeving.
Maar ook kan het hoogbegaafde kind zelf last hebben van zijn gevoeligheden. Wanneer je alles zo intens ervaart kunnen depressieve gevoelens, piekeren en een vol hoofd het gevolg zijn. Het lukt dan misschien moeilijk om te ontprikkelen. Ook kan een kind door zijn creatieve en actieve denken moeite hebben met concentreren, bijvoorbeeld bij de uitleg in de klas.
Het is dus belangrijk dat volwassenen rondom het kind het leren om te gaan met deze prikkelgevoeligheid en het uitlegt welk effect zijn gedrag op anderen heeft. Maar door bovenal te willen zien hoe intens deze kinderen kunnen genieten en beleven en tot welke creatieve innovatieve en fantastische resultaten zij kunnen komen.